Pitanje očinstva je regulisano Porodičnim zakonom Republike Srbije. Za razliku od materinstva koje je Porodičnim zakonom definisano na jedan način (majka deteta jeste žena koja ga je rodila), očinstvo je definisano na više načina. Tako prema Porodičnom zakonu:
- ocem deteta koje je rođeno u braku smatra se muž majke deteta.
- ocem deteta koje je rođeno u roku od 300 dana od dana prestanka braka smatra se muž majke deteta iz tog braka ako je brak prestao smrću muža i ako majka nije sklopila novi brak u tom roku.
- ocem deteta koje je rođeno u novom braku smatra se muž majke deteta iz tog braka.
- ocem deteta koje je rođeno van braka smatra se muškarac čije je očinstvo utvrđeno priznanjem, odnosno čije je očinstvo utvrđeno pravnosnažnom sudskom presudom.
Za razliku od prve tri situacije, kada postoji zakonska pretpostavka ko je otac deteta, u zadnjoj situaciji ne postoji zakonska pretpostavka već je neophodna izjava o priznanju očinstva odnosno pravnosnažna sudska odluka.
Postoje dva načina utvrđivanja očinstva: priznanjem i sudskim putem.
Priznanje očinstva
Izjavu o priznanju očinstva može dati muškarac koji je navršio 16. godinu života i koji je sposoban za rasuđivanje. Ovo je strogo lična izjava i ona se ne može dati preko zakonskog zastupnika niti preko punomoćnika. Izjavu o priznanju očinstva muškarac može dati pred matičarem, organom starateljstva (centar za socijalni rad), javnim beležnikom, sudom i u testamentu. Očinstvo se može priznati samo ako je dete živo u trenutku priznanja. Od ovog pravila postoji izuzetak koji predviđa da priznanje očinstva, dato pre rođenja deteta, proizvodi pravno dejstvo ako se dete rodi živo.
Sa izjavom o priznanju očinstva mora da se saglasi majka deteta ako je navršila 16. godinu života i ako je sposobna za rasuđivanje. Saglasnost majke nije potrebna ukoliko je ona u prijavi rođenja deteta navela da ocem deteta smatra muškarca koji je kasnije priznao očinstvo.
Porodični zakon propisuje da ukoliko majka nije sposobna da da izjavu kojom se saglašava sa priznanjem očinstva, onda umesto nje ovu saglasnost može dati dete ukoliko je navršilo 16. godinu života i ako je sposobno za rasudjivanje. Ako ni majka ni dete ne mogu dati saglasnost, saglasnost sa priznanjem očinstva daje staratelj deteta uz prethodnu saglasnost organa starateljstva.
Izjava o priznanju očinstva I izjava o saglasnosti sa priznanjem očinstva se ne mogu opozvati. Međutim, postoji mogućnost da se sudskim putem traži poništaj ovih izjava ukoliko postoje razlozi apsolutne ili relativne ništavosti.
Utvrđivanje očinstva sudskim putem
Ukoliko očinstvo nije utvrđeno priznanjem, onda se ono može utvrditi jedino sudskim putem. To praktično znači da je neophodno podneti tužbu radi utvrđivanja očinstva.
Pravo na utvrđivanje očinstva imaju: dete, majka i muškarac koji tvrdi da je otac deteta.
Porodični zakon propisuje subjektivni I objektivni rok za pokretanje sudskog postupka radi utvrđivanja očinstva kada se u ulozi tužioca pojavljuju majka I muškarac koji sebe smatra ocem deteta odnosno koji tvrdi da je otac deteta. Subjektivni rok je godinu dana I on počinje teči od momenta saznanja za očinstvo, odnosno od momenta kada je saznato da priznanje nije dato odnosno nije data saglasnost sa izjavom o priznanju. Ovaj rok mora biti u okviru objektivnog roka koji iznosi 10 godina od dana rođenja deteta. Nakon isteka ovog objektivnog roka od 10 godina, odnosno kad dete navrši 10. godinu života, ni majka ni muškarac koji sebe smatra ocem deteta nemaju pravo da podnesu tužbu, tj. mogu je podneti ali će ista biti odbačena kao neblagovremena.
Ukoliko tuženi nije živ, onda se tužba može podneti protiv njegovih naslednika. Ukoliko tuženi nema naslednike onda se tužba podnosi protiv Republike Srbije kao naslednika.
Inače, tužba radi utvrđivanja očinstva se podnosi osnovnom sudu po mestu prebivališta tuženog. Ukoliko je tužilac dete, onda ono može birati između osnovnog suda na čijem području ono ima prebivalište ili osnovnog suda na čijem području tuženi ima prebivalište.
Svrha ovog postupka jeste da se utvrdi očinstvo. Sud se u porodičnim sporovima rukovodi istražnim načelom što znači da sud može ispitivati činjenice koje nisu sporne među strankama kao I da ispituje činjenice koje ni jedna od stranaka nije iznela.
U toku postupka se obavezno izvodi dokaz veštačenjem I to najčešče metodom DNK analize ali I antropo-genetskim veštačenjem. Eventualna nemogućnost da se izvrši DNK analiza ne sprečava da se ovaj postupak sprovede do kraja što znači da će sud ceniti I druge dokaze. Tako npr. ukoliko muškarac čije se očinstvo utvrđuje odbija da da uzorak za DNK analizu, sud će ceniti njegovo odbijanje kao vid priznanja. Sud će naravno uzeti u obzir I ceniti sve izvedene dokaze.
Pravne posledice priznanja I očinstva utvrđenog pravnosnažnom sudskom odlukom
Prave posledice su iste u oba slučaja – između muškarca, čije je očinstvo priznato ili utvrđeno pravnosnažnom sudskom odlukom, I deteta uspostavlja roditeljski odnos. Ovo znači da će sud utvrditi I sva ostala pitanja kao što su održavanje ličnih odnosa i visina izdržavanja. Više o sadržini i vršenju roditeljskog prava možete pročitati ovde.
Autor: Marija Sara Jovanović, advokat
Broj pregleda ove strane: 1065
